In elk geval: WEES WAAKZAAM!
Afscheid op 2 juli 2023 wegens mijn emeritaat op 14 augustus
Na 37 jaar kwam er een einde aan mijn loopbaan als gemeentepredikant. Dat werd feestelijk gevierd. Nadat Emmy en ik op zaterdag 1 juli in een oldtimer-trouwauto (Citroën) thuis werden afgehaald en vervolgens werden rondgereden door Middelharnis, wachtte ons een middagontmoeting met kinderen en hun ouders samen met 16+ jongeren in de kerk. Daar was een interactief programma met muziek, quiz, puzzel maken, vriendenboekje in elkaar zetten, tafelkleed beschilderen en nog veel meer! Na een overvloedige maaltijd met de kerkenraad en medewerkers was er in de avond nog een programma met gemeenteleden vol sketches, toespraken, muziek en cabaret. Zondagmiddag 2 juli was er een kerkdienst mmv de cantorij en na afloop toespraken van de classispredikant, collega’s en de voorzitter van de kerkenraad. Nadien hebben we met 60 vrienden en familieleden nog gegeten op lokatie bij Hofstede Lust&Last in Sommelsdijk. Het was een onvergetelijk weekend. Ik heb afscheid genomen met een hart vol dankbaarheid! Een prachtig glas-in-lood kunstwerk is één van de herinneringen die ik er aan heb.
Moet de kerk Joodse feesten gaan vieren?
Er zijn christenen die door hun fascinatie voor het Jodendom ook de Joodse feestkalender aanhouden. De vraag is of dat kan en of dat goed is. Ook komt daarmee de vraag op tafel of bepaalde christelijke feesten maar beter niet gevierd kunnen worden. Het Eilandennieuws kwam met deze vragen naar me toe. Zie onder het verslag van het gesprek.
Eerste lijns geestelijke zorg (bij mensen thuis)
Emmy, mijn echtgenote, doet naast haar werk als geestelijk verzorger in verpleeghuizen ook nog geestelijke zorg bij mensen thuis op Goeree Overflakkee. Dat noemen we ‘eerste lijns’. Eilandennieuws besteedde daar aandacht aan op 30 augustus 2022.
Openluchtdienst in de duinen van Renesse
Op 28 augustus 2022 ging ik voor in mijn tweede gemeente: de huidige Pelgrimskerk in Haamstede. In de zomermaanden waren er buitendiensten op landgoed Prinsenhoeve in Renesse. Een prachtige plek midden in de duinen. Het weer was mooi en we hadden een goede samenkomst onder een blauwe open hemel omgeven door zingende vogels, ruisende wind en strelende zonnestralen. De preek ging over: geloven: wat is dat eigenlijk? Naar aanleiding van Hebreeen 11 en 12. Tekst: geloof is de zekerheid dat alles waarop we hopen werkelijkheid wordt, het overtuigt ons van de waarheid van wat we niet zien (11:1)
Emmauskerk
GO Church heeft twee betekenissen. Het betekent ‘ga naar de kerk’ en ‘Goeree Overflakkee-Kerk’. GO Church is een organisatie die voor statushouders, asielzoekers en andere zoekers een thuis biedt. Sinds kort zijn de bijeenkomsten ook in ons kerkgebouw. Tonn den Otter en Gersom Westerkamp leiden deze organisatie die ook een pioniersplek is, ondersteund door de Protestantse Kerk in Nederland. De bijeenkomsten worden bezocht door mensen uit diverse landen en er zijn ook tolken aanwezig. Een band begeleidt de samenzang, iemand leidt de gebeden en doet de verkondiging. Elke bijeenkomst wordt besloten met een maaltijd waarvan onderdelen door bezoekers zelf worden verzorgd. Het is altijd een groot feest: ongedwongen, serieus, ontspannen, maar alles tot eer van God. Kom ook eens kijken!
Kerstboodschap 2021 over verbinding
Door de redactie van Eilandennieuws werd aan een aantal predikanten op Goeree Overflakkee gevraagd om een kerstboodschap te schrijven onder het thema ‘verbinding’. Het moest in 250 woorden. Ik schreef er dit over rond het woord ‘kwetsbaarheid’. Een goede leerschool om de dingen kort en krachtig te zeggen. Ik hoop dat het gelukt is… De icoon, de Moeder Gods van het Teken, laat Maria zien in een kwetsbare gebedshouding met handen ten hemel. De z.g. orante-houding. Ze getuigt van Hem die verbinding brengt: Immanuel, God met ons.
Kerst(t)weetjes 2021
In december 2021 startte ik weer een video-serie met Kerst(t)weetjes. Maakte ik vorig jaar een serie van vijf, nu is het een serie van drie. Ze gaan over ‘De Heilige Familie’. Dat wil zeggen over Jozef, Maria en andere familieleden. Mijn bron is de Bijbel en enkele wenken uit de kerkelijke traditie. De vraag is steeds: wie zijn zij en wat leren zij ons? De (t)weetjes zijn luchtig, maar niet oppervlakkig. Ze geven kennis door, maar zijn ook geloofsopbouwend. Ik plaatste de filmpjes op Facebook en op YouTube. Ze zijn ook te vinden op de site van de classis Delta. Klik op geloven in delta
Getoond wordt hier het theologisch boek van het jaar 2021 ‘Maria – icoon van genade’ van dr. Arnold Huijgen. Een studie van een protestants theoloog (christelijk gereformeerd) die ruimte maakt voor Maria. Haar lied Magnificat zou meer gezongen moeten worden en het feest van de aankondiging van de geboorte van Jezus zou een plek mogen krijgen op 25 maart, is zijn appèl.
Klik voor de eerste video ‘Jozef: niet spreken maar … doen!‘ op Jozef of op Jozef
Klik voor de tweede video ‘Maria: spreken, zwijgen, zingen en … doen!‘ op Maria of op Maria
klik voor de derde 4K video! ‘De Heilige Familie en anderen – welkom in de kring’ op … Familie
Kijk naar de vogels, kijk naar de bijen
Op 1 en 22 november 2021 hield ik presentaties in het kader van het jaarthema ‘van U is de toekomst’ over ‘kijk naar de vogels en kijk naar de bijen’. Bij de toekomst die aan God is, hoort ook de zorg voor de aarde en alles wat daar op leeft. Nu ben ik geen ornitholoog (vogeldeskundige) en geen imker (bijenhouder), maar vooral theoloog. Dus vanuit die professie kijk ik naar de natuur en de hele schepping. Wat hebben deze schepsels ons te vertellen? En welke lessen kunnen wij mensen leren van hen? Dat de schepping vandaag in barensnood is en dat wij het tot een moeilijke bevalling maken staat buiten kijf. Wij mensen zullen wat dat betreft betere vroedvrouwen moeten worden. De presentaties waren fysiek te volgen in de Emmauskerk, maar ook online via YouTube en Kerkomroep. Wie ze terug wil kijken kan klikken op de ‘links’ hieronder:
Nieuwe entree Emmauskerk
Op vrijdag 19 november 2021 is het front van de Emmauskerk grondig veranderd. Aan weerszijden van de deuren zijn prachtige afbeeldingen te zien. Rechts het bekende logo van de Protestantse Kerk in Nederland en links de meest beroemde icoon ter wereld. Het is de Drievuldigheids-icoon van Rublev uit het begin van de 15e eeuw. Een icoon is volgens oosters besef niet zomaar een afbeelding, maar een venster naar de hemel. Een doorkijkje naar God en een inkijkje in zijn handelen. Lees onder over de symboliek. Het past namelijk heel goed in wat en wie wij als Emmauskerk willen zijn! We hopen dat het een wenk geeft naar wat er binnen gebeurt en wat we naar buiten toe willen uitdragen. Klik voor de uitleg op: Drievuldigheidsicoon en lees het artikel in Eilandennieuws van 30 november 2021
Nieuw programma 2021-2022
Vorming en Toerusting Emmauskerk Middelharnis
Van U is de toekomst
Dit thema, afkomstig van de PKN, staat midden in de actualiteit van vandaag. We zijn onzeker over de toekomst. Allereerst door Covid-19, dat de hele samenleving op de kop heeft gezet. Daarnaast spelen andere urgente zaken. Op politiek en economisch gebied, maar ook als het gaat om bijvoorbeeld het klimaat en migratie. Veel mensen beleven deze tijd als de verandering van een tijdperk. Zelfs als een apocalyptische tijd. Alles lijkt op losse schroeven te staan. De scriba van de PKN, René de Reuver verwoordt het zo: “Waar loopt het allemaal op uit, in de samenleving, maar ook in de kerk waar we te maken hebben met krimp en andere vormen van kerk-zijn? In die werkelijkheid zeggen we als kerk: ‘Van U is de toekomst.’ Ons voortbestaan, als individu, als kerk, als samenleving, als aarde hangt niet van onszelf af. Natuurlijk zetten we ons ervoor in. Maar in het besef dat het ons gegeven moet worden: de kracht en de creativiteit om ons in te zetten, de moed om te veranderen wat we kunnen, de wijsheid om te accepteren wat we nu niet kunnen veranderen én het vertrouwen dat eens alles goed zal komen. Alle activiteiten die de Emmauskerk organiseert, zijn coronaproof. Daarbij volgen we de richtlijnen van het RIVM en adviezen van de PKN
Met Tomas op het kerkplein
Op 8 april 2021 verscheen een artikel van mij in het Nederlands Dagblad met als titel ‘laat de wonden zien’. Ik probeerde te verwoorden wat er aan de hand is als kerken in coronatijd hun deuren wagenwijd open zetten en journalisten op zondag daar vragen over komen stellen gesteund door half Nederland. Achter al die vragen die aan kerkgangers worden gesteld zie ik de discipel Tomas uit het evangelie, die vraagt naar de wonden van de Opgestane. Met andere woorden: alleen een God die solidair is met mensen is geloofwaardig. Niet eentje die alleen maar boven de werkelijkheid zweeft en zich in een kerkgebouw opsluit. Lees onder het opinie-artikel in ND, waar het RD de dag erna uit citeerde:
ND 8 april 2021
RD 9 april 2021
Video-presentaties vanuit de studeerkamer
Geinig en Goochem
Vanaf januari 2021 startte ik een serie korte videofragmenten met als thema ‘Geinig en Goochem’. Over woorden in onze Nederlandse taal met een Hebreeuwse achtergrond. Het Jiddisch (Duits-Hebreeuws), het Ladino (Spaans-Hebreeuws), het Bargoens (Taal van de onderwereld), het Mokums (Amsterdams) en Rotterdams, zijn -soms rijkelijk- aanwezig in ons dagelijks spraakgebruik. Een Rotterdams straatjongetje als ik was en ooit behorend tot het ‘schorem’ en het ‘schorriemorrie’ aldaar, weet dat maar al te goed. In elk geval probeer ik met die talenkennis bepaalde bijbelgedeeltes toegankelijk, herkenbaar en laagdrempelig te maken. Onderstaande afleveringen geven de complete serie van 6 delen. Verspreiding ervan deed ik via Facebook en YouTube
Bekijk Geinig en Goochem en klik op:
D eel 1 Introductie van Jiddisch, Ladino, Bargoens, Mokums en Rotterdams
D eel 2 Van het aardse poen en ponem tot en met het hemelse hameloellala
D eel 3 Over het gajes en de bajes met de alombekende smeris en al wat er meer is
Deel 4 In Kana werd majem in jajem veranderd maar ze werden daar niet lazarus van, alleen hoteldebotel
Deel 5 Over een sjofele misjpoge waarvan je de stamboom niet in de ramsj moet gooien, want die is zo geinig
Deel 6 Wie naar de kerk gaat wordt een bolleboos in Hebreeuws en Aramees. Alles koefnoen! Dus wieber er niet van weg!
Kerst (t) weetjes
In de tijd voor en na kerst 2020 verzorgde ik zogenaamde kerst(t)weetjes. Dat zijn korte filmpjes waarin ik wetenswaardigheden rond het kerstverhaal onder de aandacht breng zoals: de os en de ezel, de herberg, de stal, de kribbe, de wijzen uit het oosten, het geboortejaar, de geboortemaand, etc. Wat is historisch en wat is traditie? Ik heb ze verspreid via Facebook en YouTube. Je kan ze hier allemaal bekijken. Klik op:
2. De herberg
4. De ‘wijzen’ uit het Oosten en de ster
5. Waar en wanneer werd Jezus geboren?
Ook te vinden op classisdelta
Webinar over kerk-zijn in en na Corona
Op 9 november 2020 presenteerde ik een webinar in de Emmauskerk. Dus: een seminar via het web. Het ging over ‘De kerk in en na corona – wat kan de kerk leren van de coronacrisis?’. Mensen konden reageren door te mailen, te whappen of te bellen. Het webinar werd uitgezondcen via kerkomroep, maar is later ook op YouTube gezet en daar terug te kijken en te volgen. Klik op: webinar. De classis Delta zette een bespreking ervan op haar website ‘Geloven in de Delta’. Klik daarvoor weer op Delta
Corona-Proof Belijdenisdienst
23 augustus 2020 ging ik voor in een corona-proof-kerkdienst op een locatie die iets van een stal had. Waar herinnert ons dat aan? Is het de geboorte van een manier van kerk-zijn in coronatijd? Er werd ook belijdenis gedaan. Het eilandennieuws berichtte hier ook over. Klik op EN (=Eilandennieuws)
LIBANON
Studiereis Libanon 2 tot 6 maart 2020
Kaart en ‘Libanon-verspieders’
Onder leiding van Dr. Piet van Midden bezochten we met 8 ‘Libanon-verspieders’ in een midweek aan het begin van het jaar 2020 de hoogtepunten van Libanon. Libanon valt onder de ‘Bijbelse’ landen. Het kleine landje -ongeveer 1/4 van NL- met 5 miljoen inwoners en 3,5 miljoen vluchtelingen heeft veel te bieden. Het kent twee grote bergruggen: de Libanon in het westen en de Anti-Libanon in het oosten met daartussen de vruchtbare Beka-Vallei. Verder is er nog het Chouff gebergte in het zuiden waar veel Druzen wonen en de Qadisha vallei iets noordelijker bij Byblos waar veel Maronitische christenen zich hebben gevestigd. De Maronitische kerk is een oosterse kerk die een band heeft met Rome. Het was altijd moeilijk -vanwege de bergruggen- van west naar oost te reizen. Noord-Zuid v.v. was de route. De Hermon (o.a. genoemd in Ps 42) is in het zuid-oosten op de grens met Israel de hoogste berg. Waarschijnlijk dankt Libanon zijn naam (leban=wit) aan de sneeuw die in de winter aanwezig is op de bergtoppen. Twee rivieren heeft Libanon: de Orontes in het noorden, stromend vanuit de Beka vallei naar Syrië en Turkije en de Litani vanuit de Beka vallei naar Tyrus. In de oudheid waren er bekende Fenicische stadstaten zoals Tyrus, Sidon en Byblos. De laatste is de oudste en altijd bewoonde stad ter wereld. Van Byblos komt ook ons woord Bijbel (= boeken).
De kustlijn bij Beiroet
Libanon is in de Bijbel bekend van de ceders op de Libanon waarvan o.a. Psalm 92 spreekt. Het hout van de ceders werd door koning Salomo ook gebruikt voor de tempelbouw (1 Kon 5-6). De stad Sidon is in het Oude Testament bekend van Elia die bij de weduwe in Sarfat vlakbij Sidon, het wonder van de olie en het meel verrichtte en bovendien haar zoon uit de doden opwekte (1 Kon 17:7 ev en Lk 4:16 ev). Mag de beruchte koningin Izebel van Fenicische komaf zijn, Psalm 87 vertelt wel dat ook inwoners van Tyrus ertoe bestemd zijn om bij Israel ingelijfd te worden. Ezechiel profeteert een hard oordeel tegen de twee steden Tyrus en Sidon in hst 26. Maar lees dan ook verder in het Nieuwe Testament: Jezus komt daar in de buurt. Hij houdt de dorpen Chorazin en Bethsaida voor dat de inwoners van Tyrus en Sidon beter af zijn in het oordeel dan zij (Mt 11:23-26). En een Kananese vrouw uit de streek van Tyrus en Sidon komt naar Jezus toe om te vragen haar bezeten dochter te bevrijden (Mt 15:21 ev). Zij kon Hem ervan overtuigen dat ook te gaan doen voor een niet-Joodse en ‘kanaänitische’ vrouw als zij was. Een tijd later waarschuwden in Tyrus een aantal discipelen dat Paulus niet naar Jeruzalem moest gaan omdat hem daar veel lijden zou wachten (Hnd 21). Hij ging wel! Het gevolg was dat hij gevangen werd genomen en op zijn tocht als arrestant naar Rome bracht hij nog een bezoek aan gemeenteleden in Sidon (Hnd 27).
Baalbek in de Bekaa vallei
Het ‘Bijbelse’ kleine land Libanon, met maar liefst 18 verschillende gemeenschappen, is de moeite van een bezoek waard. Er wonen Christenen, Moslims (Soennieten en Sjiieten) en Druzen (een afsplitsing van de sjiitische Islam). De Palestijnen die er wonen behoren tot de soennitische richting. Je treft ze vooral aan in en rond Tripoli. Libanon, een land verscheurd door burgeroorlogen werd te vaak speelbal van andere regimes en verkeert vandaag in een economische en politieke crisis. Desondanks heeft dit prachtige, ooit welvarende en nog steeds vruchtbare land, veel te bieden. Daarbij is de opgraving van Baalbek, gelegen in de Beka-vallei één van de hoogtepunten. Hoewel: de Baäldienst, de verering van de vruchtbaarheid, die daar ooit plaats vond, leidt er altijd toe dat de zwakken en kwetsbaren het onderspit delven. En dat is een ongekend dieptepunt. Niet alleen slecht voor Libanon, maar voor alles en iedereen. Wat een zegen dan dat de Ene Naam al vroeg grenzen heeft overschreden. Daardoor blijft er altijd hoop. Ook al is anno 2021 de situatie er niet vrolijker op is geworden … Het land zit in een ongekende crisis!
In de sneeuw bij de ceders van Libanon; Anjaar met uitzicht op de Anti-Libanon, 5km van Damascus
CORONAVIRUS
Het leven is niet maakbaar, maar kwetsbaar. Dat leert dat kleine besmettelijke virus dat alleen zichtbaar is door een microscoop. Maar het zet de hele wereld op zijn kop en maakt geen onderscheid tussen hoog en laag, arm en rijk. Het besmet alle talen, tongen en rassen. Het is pandemisch geworden. Grenzen worden gesloten, bedrijven liggen stil, aandelen koersen op verlies, het sociale leven wordt beperkt en de angst regeert. In het Hebreeuws is er een uitdrukking die lijkt op Corona: Qara na. Dat betekent: Roep toch! Besef je kwetsbaarheid en weet je afhankelijk van de Allerhoogste.
Zo kan een besmettelijk virus toch weer heilzaam worden. Het paniekvirus maakt dan plaats voor een vaccin vol vertrouwen. Vertrouwen dat in de kwetsbaarheid een nieuwe manier van leven wordt gevonden. Kijk op Preken voor o.a. Coronatijd-preken over Exodus 16, Psalm 8, Lukas 19, Matteüs 28, Johannes 20 en 21. Op www.kerkomroep.nl en YouTube is beelduitzending te zien.
Bij de Westelijke Muur (Klaagmuur) in Jeruzalem klinkt:
Qara Na (Hebreeuws) = Roep toch!
Uitbraak coronavirus in Sommelsdijk – NOS Journaal 5 april 2020
Na een kerkdienst op 8 maart 2020 in het woonzorgcomplex Nieuw Rijsenburgh in Sommelsdijk bleek dat 33 van de 40 deelnemers besmet waren geraakt (en goed ziek) door het coronavirus. Was het fout van ons die kerkdienst te houden? Nee, wij hielden ons aan meer dan de afgesproken regels. Tegenover de pers hebben wij daarom verantwoording afgelegd. Met de kennis van toen handelden wij meer dan juist. Met de kennis van nu had je dat anders gedaan. Maar dan had je ook geen carnaval gevierd en was je niet op wintersport gegaan naar Noord-Italië… Het verdriet blijft niettemin groot! Buiten deze kerkdienst werden meerdere gemeenteleden getroffen door het virus. In totaal kwamen meer dan 50 meldingen van mensen die ernstige klachten hadden. Het leidde tot vijf sterfgevallen en nogal wat ziekenhuisopnames met ic en revalidatie in onze gemeente. Voor het NOS journaal van 5 april maakte Henrik Willem Hofs een goede reportage klik op: NOS journaal.
NOS online maakte de volgende samenvatting:
Kerkdienst verpleeghuis lijkt coronahaard: Nooit gedacht aan heftige gevolgen
Tien doden en veertig vastgestelde coronabesmettingen. En dat allemaal in één verpleeghuis op het Zuid-Hollandse eiland Goeree-Overflakkee. Een kleine kerkdienst in Nieuw Rijsenburgh in Sommelsdijk lijkt de bron van het leed. “We hadden helemaal niets in de gaten”, zegt de dominee.
Niet dat Leendert Jan Lingen geen voorzorgsmaatregelen had getroffen die zondag 8 maart. “Een week ervoor hadden we al besloten om geen handen meer te schudden. En in de ochtenddienst in de Emmaüskerk in Middelharnis heb ik nog demonstratief mijn handen ontsmet met alcohol. We hielden ons aan de regels.”
Tijdens de dienst ’s middags, in de kleine kapel van het verpleeghuis, wees niets hem op wat zou komen gaan. “Er waren geen zichtbaar zieken aanwezig. Natuurlijk wel voornamelijk oudere mensen, maar het ging helemaal niet door onze hoofden dat het zulke heftige gevolgen zou hebben.”
Van de 39 aanwezigen is bij twee derde een coronabesmetting vastgesteld. Vijf van hen zijn overleden. Ook vijf tehuisbewoners die niet bij de dienst waren overleden de afgelopen weken aan corona.
“Dat is heel vreselijk en gaat me erg aan het hart”, zegt Lingen. “Ik heb meegemaakt dat er in een week drie mensen werden begraven, maar nu gebeurt het allemaal als gevolg van dezelfde ziekte en allemaal mensen van wie je drie weken geleden nog niet dacht dat dit kon gebeuren. Dat trekt als een film aan je voorbij.”
“Je ziet de mensen voor je”, zegt kerklid Arij-Leen Hobbel. Hij was ook bij de dienst in het verpleeghuis. “Het zijn bekenden, mensen die ons dierbaar zijn en die zie je zo onder je handen wegglippen als zand tussen je vingers. Dat slaat diepe wonden.”
Verslaggever Henrik Willem Hofs
Machteloos gevoel
Hobbel is zelf niet ziek geworden. “Ik ben de dans ontsprongen of het moet zo mild zijn geweest dat ik het niet heb gemerkt. Maar ik ben een van de weinigen.”
Dominee Lingen werd wel ziek en was zeker anderhalve week uit de running. Hij is niet getest, maar vermoedt wel dat hij het coronavirus heeft doorgemaakt. Het gaf hem een machteloos gevoel, vooral toen hij geen bezoek kon brengen aan iemand van de kerk die op sterven lag. “Dat zal me wel bijblijven.”
De mensen op het eiland zijn erg aangedaan door hoe het coronavirus om zich heen grijpt, merkt Lingen. Op heel Goeree-Overflakkee zijn volgens de laatste cijfers van de GGD 165 besmettingen vastgesteld. “We zijn hard getroffen door het virus”, stelt ook burgemeester Grootenboer. “Iedereen kent wel iemand in zijn naaste omgeving die erdoor geraakt is.”
De dominee probeert door dagelijks te bellen en appen zoveel mogelijk contact te houden met zijn gemeente. Mensen hebben daar ook behoefte aan, merkt hij.
Angst en eenzaamheid liggen bij hen op de loer, nu ze hun huis niet meer uitkomen en er geen bezoek langskomt. “Ik sprak iemand die zijn bed niet meer uitkwam. Niet omdat hij ziek was, maar omdat het volgens hem toch geen zin meer had.”
GGD onderzoekt rol kerkdienst
De GGD doet onderzoek naar de rol van de kerkdienst in het verpleeghuis bij de uitbraak op het eiland. Dominee Lingen is achteraf blij dat zijn kerk zich aan de regels hield. Voor heel Nederland werd handen schudden pas op 9 maart taboe.
“Ik denk er nog vaak aan terug, maar ik vind niet dat we fouten hebben gemaakt”, zegt hij. “Op 8 maart zaten we in Nederland allemaal nog anders in elkaar, wat betreft het coronavirus. Het is ons op de een of andere manier overkomen.”
Terugblik uitbraak in Talkshow Op1, 7 april 2020
In het talkshowprogramma Op1 zat ik op dinsdag 7 april met collega Henk van Veldhuizen uit Hasselt aan tafel bij Tijs van den Brink en Giovanca Ostiana. Onze kerkelijke gemeentes waren alletwee getroffen door een corona-uitbraak. Het leek een soort super spread event. En het overkwam ons ondanks voorzorgs-maatregelen die toen gangbaar waren. Maar wat betekent dat? Hoe duid je dat? Waar is God dan? We kregen helaas te weinig tijd, maar konden toch ons verhaal doen. Helaas prijkt op internet ergens een kop, dat ik daar spijt heb betuigd over de gehouden kerkdienst. Dat heb ik niet gedaan. Ik heb alleen gezegd dat met de kennis van nu we anders hadden gehandeld. klik op Talkshow Op1
CIP (Christelijk Informatie Platform) deed 8 april verslag van ons gesprek in Op 1 (door Nienke Alblas)
Dominees over corona-brandhaard: geen mensen met verschijnselen
Op 8 maart leidde dominee Henk van Veldhuizen (58) en dominee Leendert Jan Lingen (63) een kerkdienst. De diensten leidden tot een groot aantal besmettingen in onder andere een verpleeghuis. In de talkshow Op1 gingen de dominees in gesprek over hoe de verspreiding van corona heeft plaatsgevonden en de impact die het heeft gehad op de kerkelijke gemeenschappen. “Vanochtend had ik een uitvaart van een man die overleed aan corona, zijn vrouw ligt op de Intensive Care en weet nog van niets”, vertelt ds. van Veldhuizen.
Wie draagt de schuld?
Beide voorgangers voelden zich bij de dienst op 8 maart nog gezond. Zij leidden hun diensten in Hasselt en op Goeree-Overvlakee. Daarnaast werden er maatregelen die op dat moment voldoende leken getroffen. Zo werden er geen handen geschud bij de ingang van de kerk en werd het avondmaal lopend gedaan. “Ik heb zelfs nog demonstratief mijn handen ontsmet voor het breken van het brood. Dit gaf ik direct aan de personen die naar voren kwamen voor het avondmaal”, vertelt dominee Lingen. De middagdienst in het verpleeghuis bleek uiteindelijk een coronahaard. Inmiddels zijn er in het verpleeghuis bijna veertig besmettingen met corona en zestien mensen overleden. Gemeentelid Arij-Leen Hobbel was hierbij aanwezig. “Wij hebben niet gemerkt dat mensen ziek waren”, licht hij toe.
“Ik voel me verantwoordelijk voor de gemeenschap”, vertelt Henk van Veldhuizen. “Wij waren ervan overtuigd, misschien naïef, misschien dat heel Nederland er toen nog wel zo over dacht. Corona leek alleen daar te zijn waar mensen verschijnselen vertoonden, maar wij hadden geen verschijnselen van corona in de dienst. En er waren geen mensen met verschijnselen.”
Wat is Gods bedoeling met het virus?
Dominee Lingen geeft aan dat in deze stille week en in de kwetsbaarheid van deze tijd mensen niet alleen rouwen, maar ook God ontmoeten. “Ik denk dat God ook vandaag juist te vinden is in kwetsbare situaties. Ik geloof dat Hij aanwezig is op de intensive care, bij de beademing van mensen die er heel slecht aan toe zijn. Maar Hij is ook bij al die mensen die juist nu als barmhartige samaritanen veel betekenen voor hen die er slecht aan toe zijn. Daar zie ik God vandaag meer dan ooit. Ik kan niet zeggen dat in deze situatie God ver weg is.” De dominee geeft aan dat hij vindt dat hij als predikant niet kan zeggen of het coronavirus een waarschuwing is van God of een oproep tot bekering. “Ik ben geen profeet. Toch is het denk ik niet voor niets dat het in de veertigdagentijd valt. Daar komt ons woord voor quarantaine vandaan. Dit is voor ons een soort bezinningsperiode om na te denken over de vraag: Hoe leven we nu eigenlijk?”
Tijs van den Brink & Giovanca Ostiana
Dominee van Veldhuizen herkent dat gemeenteleden deze tijden zien als Bijbelse tijden. Hij geeft echter liever geen antwoorden op de vragen wat God met het virus bedoelt en waarom zijn gemeente zwaarder is getroffen door het virus dan andere gemeenten. “Ik kan niet zien wat God voor handen heeft. Ik zie alleen maar heel veel pijn en ellende. Mijn Godsbeeld, waar ik ook uit werk en leef draait om de kwetsbare figuur van Jezus Christus. Hij heeft zichzelf gegeven voor deze wereld. Dat is de boodschap die ik ook aan mensen wil verkondigen.”
Dominee van Veldhuizen en dominee Leendert Jan Lingen zaten op 7 april aan tafel bij Op1 met presentatoren Giovanca Ostiana en Tijs van den Brink met als tafelgasten Daphne Bolman, Marc Buise, Thierry Baudet, Jan Kluytmans, Edwin Winkels.
NRC Handelsblad 23 april en 14 mei 2020 – Was de kerkdienst de oorzaak?
Algemeen Dagblad 23 april 2020 – Het coronavirus was al veel langer in Nederland.
Op donderdag 23 april plaatste NRC Handelsblad een goed en evenwichtig artikel over de corona-uitbraak op Goeree-Overflakkee. Eppo König interviewde de burgemeester, mensen van het zorgcentrum Nieuw Rijsenburgh, het van Weel Bethesda ziekenhuis, ondernemers en mijzelf. De titel is: ‘Op Goeree-Overflakkee ging het na de kerkdienst in het verpleeghuis mis’. NB deze kop suggereert niet dat de oorzaak bij de kerkdienst ligt! Klik om te lezen op NRC Handelsblad. Minder evenwichtig was het Algemeen Dagblad op 23 april. Daar werd gesuggereerd dat het virus mogelijk uit Iran via ds. Lingen in Sommelsdijk terecht was gekomen. Dit omdat ik de week ervoor in Libanon was geweest. En Libanon heeft nauwe banden met Iran …Het lijkt bijna op een complottheorie. Klik op AD
Op 14 mei werd de uitslag van het onderzoek naar de uitbraak van het virus aan de pers gepresenteerd. De GGD Rijnmond, Erasmus MC en Maasstad Rotterdam hebben met zorgorganisatie Curamare een wetenschappelijk onderzoek laten uitvoeren. Uit de resultaten ervan bleek dat met de kerkdienst van 8 maart waarin ik voorging de uitbraak van het virus niet is ‘begonnen’. Al vòòr 8 maart waren er virussen in omloop op Goeree-Overflakkee. En bij diverse sociale interacties is het tot een uitbraak gekomen in het verpeeghuis. Hiermee werd recht gedaan aan de feiten. Maar het neemt alle verdriet om de mensen die er niet meer zijn, niet weg. Een wetenschappelijk artikel over dit onderzoek voor een medisch tijdschrift zal nog worden gepubliceerd. Lees weer een artikel van Eppo König en klik op NRC Handelsblad. Het Algemeen Dagblad maakte hier een dag later ook melding van. Klik op AD
Ook CIP deed hiervan verslag. Om te lezen klik dan op CIP
HP/De Tijd
in het zomernummer van HP/De Tijd is het interview te lezen met de burgemeester van Goeree-Overflakkee, de fractieleider van de SGP en twee predikanten waaronder ikzelf. Het gaat over het eiland en de coronacrisis. Willem Pekelder maakte er een respectvol verslag van met de wel heftige en ‘framende’ titel ‘Het oordeel Gods”. Lees HPDETIJD
Financieele Dagblad
Deze krant plaatste op 16 september nog een artikel over Goeree-Overflakkee en de Emmauskerk. Interviews met burgemeester Ada Grootenboer, socioloog Jack Burgers, voorzitter ondernemersvereniging, Jan de Blok en mijzelf.
De dominee stuurt nog geen tikkie na de dienst op YouTube
Goeree-Overflakkee was begin maart een van de coronabrandhaarden: de RIVM-kaart kleurde er dieprood. Het virus heeft grote impact op de verbondenheid op het zo hechte Zuid-Hollandse eiland. Ondernemers, kerken, bewoners, allemaal moeten ze nieuwe manieren vinden om afstand te houden en toch samen te blijven. Een reportage van het nieuwe normaal.
Goeree-Overflakkee telt vijftig kerken, zoals hier in Ooltgensplaat in het oosten van eiland. Door corona moesten kerken ook andere manieren zoeken om de mensen te bereiken.Foto: Katrien Mulder/ANP
In het kort
Goeree-Overflakkee was een van de brandhaarden van corona in Nederland.
Het Zuid-Hollandse eiland heeft een zeer hechte gemeenschap, deels ook via de kerken.
Kerken zijn na maandenlange sluiting weer beperkt open, maar proberen via onlinemiddelen toch de band te behouden.
Ook de gemeente en bedrijven zoeken naar manieren om toch sociale verbondenheid te houden in de 1,5-meter-samenleving.
‘Reserveren verplicht.’ Het hangt in grote letters op de deur van de Emmaüskerk in Middelharnis. In een geplastificeerd A4-tje. Het ‘nieuwe normaal’ staat haaks op het gedachtegoed van de kerk, verzucht dominee Leendert Jan Lingen. Het is niet anders. En hij is allang blij dat er weer diensten zijn.
Ruim drie maanden was de kerk dicht vanwege het coronavirus. Begin juli ‘mocht’ dominee Lingen weer. Wel met minder kerkgangers dan voorheen. Zaten pre-corona op zondagochtend ruim 350 mensen in de gereformeerde kerk aan de Koningin Julianaweg, nu mogen er nog geen honderd mensen in.
Toch is het een hele verbetering voor de hechte gemeenschap, zegt de dominee. ‘In de tussentijd waren er onlinekerkdiensten. Ook hebben we met onlinevergaderingen bijvoorbeeld dagboeken voorgelezen, om te praten over onze ervaringen. Maar samenkomen was er niet bij.’
De vraag hoe je op afstand verbonden blijft, of binnen de 1,5-metersamenleving, speelt niet alleen bij kerken. Ook op HR-afdelingen van bedrijven, in gemeenteraden, bij sport- en studieverenigingen, ondernemersverenigingen of de lokale hockeyclub is de vraag hoe je dat doet in het nieuwe normaal. Vereenzaming ligt op de loer.
Brandhaard
De kerk in Middelharnis is hard geraakt door corona. De predikant werd landelijk nieuws nadat een grote uitbraak op het eiland werd toegeschreven aan een kerkdienst op 8 maart. Van de veertig kerkgangers kregen er 33 corona, waaronder Lingen zelf. Veertien van hen woonden in het verpleeghuis waar de dienst werd gehouden, waarna het aantal besmettingen onder de bewoners en binnen de gemeente hard opliep, met grote gevolgen.
Twaalf ondernemersclubs
De ondernemers op het eiland kennen elkaar goed, zegt Jan de Blok. Hij is accountant en ondernemingsadviseur en is voorzitter van ondernemingsvereniging Goedereede ‘op de kop van het eiland’. Het gebied met de stranden en het toerisme, maar ook de visserij in Stellendam. Traditioneel gezien economisch het sterkste deel van het eiland. ‘We hebben zo’n 190 leden en zijn 1 van de 12 ondernemersverenigingen op het eiland. We zijn een hechte club, komen gemiddeld zes keer paar jaar bijeen. Het is hier echt ons kent ons.’Het is niet zo dat de vereniging meer naar elkaar toetrekt door de coronacrisis, zegt hij. ‘Onze rol is daarin wat beperkt: je probeert er voor elkaar te zijn, maar iedereen is toch wel bezig met zijn bedrijf. Dan komen ze sneller uit bij bijvoorbeeld andere bedrijven in hun sector. Landelijk of in dezelfde veiligheidsregio (Rotterdam). Uiteraard staat gezondheid op één. We doen wel wat aan belangenbehartiging en zijn altijd bereikbaar voor vragen, maar het is meer een netwerk, gezelligheid, contacten opdoen. Dat ging even niet. Op onze digitale communicatie komt weinig respons. Mensen zijn ook wel even met andere dingen bezig.’ Toch heeft de vereniging inmiddels wel weer bijeenkomsten georganiseerd. ‘In een strandtent, met afstand. Dat was heel positief.’
Eind maart had Goeree-Overflakkee relatief de meeste bevestigde coronabesmettingen in de Rotterdamse regio. Op de coronakaart van het RIVM kleurde de gemeente even rood als zwaar getroffen Brabantse gebieden. Maanden later zou uit onderzoek blijken dat die bijeenkomst níet het begin was van de uitbraak op het eiland. Maar dat maakte de angst — en het verdriet — er niet minder op. Een heftige gebeurtenis die normaal samen verwerkt zou worden.
Windmolens en kerktorens
De Emmaüskerk is een van de vijftig kerken die Goeree-Overflakkee rijk is. De Zuid-Hollandse regio staat bekend als het beginpunt van de Nederlandse Bijbelgordel. Kerktorens en windmolens prijken hoog uit boven het polderlandschap. Er zijn veel vooroordelen over Goeree-Overflakkee. Het wordt gezien als een kerkelijke gemeenschap. Waar op zondag de was niet buiten mag drogen en er geen tv wordt gekeken. ‘Dat beeld is gedateerd. Ja, meer dan de helft van de bewoners is religieus. Maar er is een sterke afname. Steeds meer mensen verhuizen hierheen vanuit de stad. Zij zijn vaak minder gelovig dan de autochtone Flakkeeënaar’, zegt Lingen.
Lingen is geboren in Rotterdam en woont inmiddels twintig jaar op het eiland. Hij draagt een licht overhemd en een donkerblauw colbert. Grijs haar in een nette scheiding, dun brilletje, ronde glazen. Er zijn wel gemeenschappen met twee of drie diensten, maar zijn gereformeerde kerk is een milde variant zegt hij, zo is er op zondag maar één kerkdienst.
Ook is er veel bedrijvigheid, op het gebied van e-commerce, bijvoorbeeld, wil hij maar zeggen. ‘In de stad leeft het idee dat dit een achtergesteld gebied is. Maar wij noemen het little Silicon Valley. Ook heeft de provincie het eiland aangemerkt als energy island, het is een proeftuin voor de energietransitie.’ Zo wil het plaatsje Stad aan ’t Haringvliet vanaf 2025 helemaal overschakelen op waterstof als warmtebron.
De hechte gemeenschap op het eiland is meer dan religie, benadrukt burgemeester Ada Grootenboer. De CDA-politica is sinds 2013 burgemeester van het eiland. ‘Oost en west verschillen erg van elkaar, zowel in landschap als in cultuur. Maar iedereen heeft iets met het eiland, dat bindt ons.’
Het is een betrokken gemeenschap, zegt Grootenboer. ‘Mensen kijken naar elkaar om. Dat maakt ook dat iedereen wel iemand kent die ziek is geworden of zelfs is overleden aan het coronavirus.’ Tegelijkertijd is het juist die verbondenheid die als een van de factoren wordt genoemd waardoor het aantal besmettingen zo hard kon oplopen, beaamt Grootenboer. ‘Mensen komen veel samen. Zorgen en samen doen, dat zit hier in de genen.’
Wat maakt dat mensen zich met elkaar verbonden voelen? Dat is niet eenvoudig te beantwoorden, stelt Jack Burgers, socioloog en hoogleraar urban studies aan de Erasmus Universiteit Rotterdam: ‘Het is de centrale vraag van de sociologie als wetenschap. Alles wat ik erover zeg is eigenlijk te simpel.’
Toch een poging. Volgens de hoogleraar wordt verbondenheid in het algemeen groter als meer sociale verbanden zoals woonplaats, gezin, sportvereniging, werkplek en vriendengroepen samenvallen. ‘Dus als je hetzelfde soort werk doet, naar dezelfde kerk gaat, op kleine afstand van elkaar woont. Dat maakt de sociale controle groot, wat tot gevoelens van geborgenheid kan leiden. Maar ook tot beklemming. Dit fenomeen komt niet alleen voor in dorpen, maar bijvoorbeeld ook in specifieke stadswijken’, zegt Burgers.
Daarbij hoeft fysieke afstand dat gevoel niet in te perken. Burgers: ‘Ik denk dat in het geval van kleine gemeenschappen waar mensen zich meer van hun verbondenheid bewust zijn, de relatie veel meer omgekeerd is: juist omdat men met elkaar verbonden is en elkaar kent, houdt men anderhalve meter afstand om elkaar niet ziek te maken.’
Liever via YouTube
Nu de kerken weer open zijn, is een van die sociale verbanden op het eiland deels hersteld. In juli deed Lingen weer zijn eerste dienst. Hier, in de witte moderne kerk met een opvallend donker puntdak in Middelharnis. ‘Dat is goed gegaan. Mensen waren blij dat er weer contact was. Maar er waren ook mensen die zeiden dat het te vroeg was. Dat ze liever thuis meekijken via de kerkomroep of via YouTube.’
Het helpt dat de kerk relatief modern is denkt hij. ‘Collega’s die net met beelduitzendingen zijn gestart krijgen wel vragen of men thuis hun zondagse goed dan aan moet en of men tijdens de dienst een kopje koffie mag drinken. Wij werken al jaren met video, ook voor corona waren de diensten al online te bekijken.’
Daar komt bij dat het samenhorigheidsgevoel voor de kerken niet alleen een doel is, maar ook het bestaansrecht. Kerken moeten nu nadenken over andere bronnen van inkomsten, dan alleen de giften tijdens de fysieke kerkdiensten. Met minder aanwezigen, zou dat fors kunnen teruglopen. Tijdens de YouTube-diensten van de Emmaüskerk verschijnt nu een rekeningnummer in beeld, voor de donaties. Een tikkie van de dominee na afloop zit er niet in. ‘Maar we zijn wel bezig met een eigen app. Daarop kunnen mensen ons volgen en ook doneren.’
Corona is daarmee mogelijk een keerpunt voor de kerken denkt hij. Net als bedrijven die van de ene op de andere dag moesten overschakelen naar grotendeels digitaal werken, moesten kerken daar ook over nadenken. ‘Het staat voorop dat het allemaal vreselijk is. Maar als kerk kunnen we van deze periode ook iets leren, het is een wake-upcall. Wij moeten ook met onze tijd mee. Collega’s zenden bijvoorbeeld enkel uit via de radio. Maar ik denk dat een groep, ook wanneer er een vaccin is, liever vanuit huis meekijkt. Je kunt zo meer mensen bereiken. Als we niet meebewegen, raak je het contact kwijt.’
Nieuw Rijsenburgh
Net als de Watersnoodramp
Goeree-Overflakkee werd begin maart opgeschrikt door een golf van besmettingen van het coronavirus. Die werd toegeschreven aan een kerkdienst van 8 maart, gehouden in de Lukaskapel van woonzorglocatie Nieuw Rijsenburgh in Sommelsdijk. Eind maart bezocht minister Hugo de Jonge de zorginstelling, nadat al zeven bewoners waren overleden en er 35 besmettingen waren. Later zou uit onderzoek blijken dat ook voor de dienst er al besmettingen waren op het eiland.
De vergelijking met de Watersnoodramp is snel gemaakt. Die ramp, veroorzaakt door een stormvloed in combinatie met springtij in de nacht van 31 januari op 1 februari 1953, kostte ruim 1800 mensen het leven.
Die ramp is nog altijd onderdeel van de mentaliteit op het eiland. ‘Zaken werden voorheen vaak daarmee vergeleken. Dagelijkse dingen vallen daarbij in het niet’, zegt dominee Lingen. ‘Maar corona laat vergelijkbare sporen na’. Ook burgemeester Ada Grootenboer vergelijkt de coronacrisis met die gebeurtenis. ‘Corona komt bij dat gevoel. De machteloosheid. Zeker in Oude-Tonge zijn toen veel mensen verdronken. Tegelijkertijd maakte het meemaken van die ramp ons ook veerkrachtig. Ik denk dat we daaruit kunnen putten. We vinden veel steun bij elkaar.’
Artikel in wetenschappelijk tijdschrift ‘Clinical Infectious Diseases’ over de uitbraak.
In november 2020 heeft het Amerikaanse tijdschrift ‘Clinical infectious Diseases’ (uitgegeven door Oxford Academic Press) een wetenschappelijk artikel geplaatst over de uitbraak in Nieuw Rijsenburgh in relatie tot de kerkdienst als mogelijk super spreadevent. Het is de wetenschappelijke onderbouwing van het onderzoek van de GGD, Erasmus MC en het Maasstadziekenhuis. Conclusie is nogmaals: de uitbraak is niet ‘begonnen’ met de kerkdienst. Er waren verschillende virusstammen aanwezig die al voor die tijd rond gingen op het eiland Goeree-Overflakkee. En sommige mensen blijken ook na de kerkdienst van 8 maart besmet te zijn geraakt via andere bronnen. Om te lezen, klik op artikel
En hiermee is het hele feitenrelaas rond de uitbraak van het coronavirus in relatie tot de Emmauskerk en mijzelf tot een einde gekomen. We gaan ons nu voorbereiden op een ‘nieuw normaal’. En waarschijnlijk een kerk 2.0.
DE MEDIA VERTELLEN ALLEEN DE UITZONDERING OP DE REGEL
Oftewel: het is zo slecht nog niet. Dat was het niet in 2019 en is het ook niet in coronatijd 2020
Hoe zou je oordelen over 2019 als je geen kranten had gelezen? Lees dit hoopvolle artikel als opstap naar 2020. De schrijver is de motor achter de organisatie ‘world in progress’. Voorheen ‘worlds best news’. Wie denkt dat dit met en na de coronacrisis achterhaald is: lees dan het artikel over ‘vooruitgang in tijden van corona’. Want stel dat de coronacrisis in 1990 plaatsvond… We zouden er dan slechter aan toe zijn. Lees ook het artikel over saamhorigheid na corona en klik op nacorona
Bijzonder werk onder de Roma
CIP – het Christelijk Informatie Platform, plaatste de stichting HOE, Hulp Oost Europa, een artikel dat ik schreef voor het kerkblad van de Emmauskerk. Ik schreef het naar aanleiding van ontmoetingen die ik had met de voorganger van de Roma gemeente in Servië, Aleksander Subotin. Jongeren van onze kerk hebben daar diaconaal werk gedaan. Titel: Zigeunervoorganger ds. Aleksander Subotin in Servië maakt grote indruk. Klik op: Aleksander Subotin
Open Synaoge dienst in Middelharnis
Vrijdag (sabbat) 17 januari 2020: een unieke gebeurtenis. Voor het eerst sinds 77 jaar weer een synagogedienst in Middelharnis. o.l.v. Rabbijn Tamara Benima. En dat in de Emmauskerk.
KERKEN OP GOEREE OVERFLAKKEE
Op 4 oktober vescheen er bij het blad ‘Eilandennieuws’ een bijlage over ‘Christen zijn in 2019’. De getoonde kerkelijke kaart is interessant! Op Goeree-Overflakkee met een inwonertal van 50.000 zijn er 57 kerken of plekken van samenkomst. Ook kreeg ik 7 vragen te beantwoorden over geloven en kerk anno 2019.
Bezoek aan de Roma in Servië van 26 tot en met 30 juli 2019
Op 23 juli vertrokken Emmy en ik naar Servië. Jongeren van onze gemeente hadden daar een werkvakantie, nu voor de derde keer. Ik ging er voor de tweede keer naar toe. In Kucera en omstreken leidt Aleksander Subotin daar een gemeente die er met en voor de armen is. Ongelofelijk wat daar een werk wordt verzet met het Woord en de Daad van de verkondiging. Er wordt gebouwd, gerenoveerd, voedsel uitgedeeld, kinderwerk gedaan en men zoekt vluchtelingen en gevangenen op… Alles met dit ene doel: iets van het Koninkrijk van liefde en recht dat in Jezus verschenen is laten zien. ‘Onze’ jongeren zijn dan ook met hart en ziel, met werkhanden en gevouwen handen, betrokken bij dit werk. Mooi om mee te maken. Op de foto zie je iets van de activiteiten, de kerkdienst en de groep.
Kennismaking met de Commissie Vorming en Toerusting Emmauskerk in landelijk Magazine
In het landelijk magazine ‘Kerk en Israël Onderweg’ (septembernummer 2019) stond een interview met leden van onze commissie Vorming & Toerusting (Emmauskerk).
Er wordt teruggeblikt op hoe alles ontstond en er is een korte vooruitblik op enkele activiteiten in het kader van Kerk en Israël. Kijk en lees:
